"Tội nhà nghèo là tội chi rứa Hai, là anh em mình làm ba má buồn hả Hai?" Hai tôi đưa mấy móng tay cụt ngủn lên miệng cắn thay cho câu trả lời.
Bà Năm nhòm nhòm, ngó ngó quanh gian bếp. Cái nồi nấu cơm méo mó đủ chiều nằm sóng soài trên chạn tre như thách thức cả chục hay cả năm bảy chục lần bị nện xuống nền, đá ra sân, ném vào bụi tre hay hất tung lên gốc dừa. Cái lý do để nó bị hành hạ có đủ, mà nó thì có tội gì đâu. Chỉ như trưa qua "Tui nấu cơm trắng đó, ông ăn đi rồi tối cho mấy đứa nhỏ nhịn đói." "Tui làm đến còng lưng, mờ mắt, chẳng lẽ muốn ăn bữa "cơm không" cũng không được hay răng mà bà lầm rầm miết rứa!?" "Tui có lo, có giữ cũng cho con, cho cái nhà ni chớ có dành chi riêng cho tui mô nơ." Chỉ có bấy nhiêu đấy thôi.
Dấu tích của một ngày lộn xộn, của ba bữa tắt bếp làm bật lên cái chép miệng xót xa từ khuôn mặt móm mém của bà Năm. "Thằng Mót đi nấu cơm cho em ăn đi con". Hai tôi khẽ lắc đầu, có lẽ Hai không muốn nói "Gạo đâu còn mà nấu hở bà Năm!" Những hạt gạo cuối cùng đã thành cơm từ trưa qua, bữa cơm mà anh em tôi đành nuốt nước mắt nhìn lũ chó mèo hí hửng chén đến no cành.
Tôi nhào tới níu chặt lấy tay bà Năm "Bà Năm ơi, bà Năm đừng dề, chút nữa ba con dề không có bà Năm, ba đánh má chết mất". Bàn tay xương xương, khô háp gỡ nhẹ tay tôi "Chừng mô ba con dề, con kêu cái bà Năm qua, bà dề cho heo ăn cái đã."
Tôi buông thỏng đôi tay hụt hẫng nhìn vị cứu tinh của mình lụm khụm bước đi. Ngoài kia đám bạn vẫn tíu tít cười nói.
Tôi níu tay Hai thủ thỉ "Ước chi ba đi luôn không dề nữa Hai hè!" Hai gõ đầu tôi một cái rõ mạnh "Đồ ngu. Ba không dề thì ai đi nò kiếm tơm cá, rồi lấy tiền mô mua gạo cho mi ăn!" Hai nghĩ được nhiều vậy ư. Ừ thì Hai lớn hơn tôi, là anh của tôi còn gì. Nhưng nếu ba về, thể nào cũng xảy ra cãi vã, la khóc rồi giằng xé, đánh đập. Nước mắt tôi trào ra "Ba má không cãi nhau nữa đâu phải không Hai. Má cũng không chết mô Hai hè?"
Lũ con nít chơi chán hú nhau ra sông tắm. Anh em tôi vẫn ngồi đó nhìn mãi miết về phía con đường đất ngoằn ngoèo mà nghe cơn đói cồn cào thấm sâu trong từng thớ thịt.
"Thằng Mót, con Chút qua đây ăn cơm với bà, nghe không!"
Đã bao nhiêu lần anh em tôi được bà Năm cho ăn ké như thế này rồi nhỉ. Tôi không nhớ, Hai cũng không nhớ. Chỉ biết, cứ mỗi lần ba má cãi nhau là anh em tôi lại dắt díu sang nhà bà Năm xin cơm. Bữa cơm nhà bà Năm ngon đáo để. Bà hết xới cơm cho đứa này liền quay sang gắp mắm cho đứa kia. Anh em thằng Tít, thằng Nô được bà yêu hơn cả hủ nếp để dành. Tụi nó phải xa ba má từ nhỏ, mỗi năm, may mắn lắm cũng chỉ được gặp ba má có một lần nhưng chưa bao giờ tôi thấy chúng nói nhớ nhung gì cả. Nghe đâu, năm thằng Nô được một tuổi, trời làm mấy trận lụt lớn lắm, mùa màng mất trắng. Vợ chồng chú Hai đành rứt ruột để con lại cho bà, xuôi tàu vô Nam kiếm sống. Vậy mà đã ngót năm năm rồi cơ đấy. Cũng nhờ có thế mà bọn nó được ăn cơm trắng luôn. Thỉnh thoảng còn được ba má gởi cho mấy tấm áo đẹp cực. Như bọn nó mà lại sướng đến để đấy chứ.
Cái đói buộc con người ta phải dẹp bỏ lòng tự trọng. Má lục tục trở dậy, bắc nồi khoai khô lên luộc. Anh em tôi thôi sang ăn chực nhà bà Năm.
Màn đêm đã tràn ngập con đường trước mặt mà ba tôi vẫn chưa về. Hai đứa trẻ con ngồi bệt đầu thềm đợi ba. Con Tô hết thè chiếc lưỡi dài nhằng liếm lấy liếm để mấy ngón chân của Hai lại quay sang dúi dúi đầu vào tay tôi làm bộ nũng nịu. Má đã trở vô ván nằm.
Khuya, sương xuống ướt mem, anh em tôi phơi bụng ngoài trời, ngủ ngon lành. Đêm đó ba không về.
Tang tảng sáng, lũ gà gáy te te khắp xóm, tiếng chổi dừa soàn soạt trên sân. Má đã rời ván ra hè quét dọn hay quay trở vô bếp thu thu, vén vén.
Cả ngày hôm đó ba cũng không về. Anh em tôi ngồi lì ngoài bậc thềm đợi ba. Chốc chốc, chừng mỏi mắt, Hai kéo tôi vô chỗ kẹt nhà ngó hoài con đường đất sét oằn oại.
Sẩm tối, cô Ba, chủ quán rượu trên đường cái, ghé đưa cho má mãnh bao thuốc lá gấp làm tư ngay ngắn. "Anh Bảy nhờ tui đưa cái ni cho chị. Không biết ảnh đi mô mà gấp lắm, ghé qua chưa kịp hỏi han chi hết đã đi rồi."
Tay má run run gỡ từng mép giấy. Má cặm cụi đọc. Có gì trong đó mà má đọc kỹ vậy nhỉ! Chừng lâu lắm má mới ngẫng mặt lên, nước mắt trào ra ràn rụa "Ổng giận tui, ổng nói ổng đi vô Nam lập nghiệp, khi mô giàu có như người ta ổng mới dề. Tui khổ quá chị Ba ơi!" Cô Ba quán rượu hết nhìn má, quay sang nhìn chúng tôi ái ngại.
Từ hôm đó, ngày nào Hai cũng ra sông bẻ lá dừa ghép thuyền. Hai viết viết, vẽ vẽ lên đó mấy chữ thật khó hiểu mà Hai bảo với tôi là "viết thư cho ba". Hai ghép cả chục, cả trăm cái thuyền như thế rồi thấp thỏm đứng nhìn. Có cái mới ra khỏi bến đã chìm nghỉm, có cái trôi được một đoạn thì mắc kẹt luôn trong nò của người ta. Cũng có cái kiên nhẫn trôi dài theo dòng nước.
Cũng từ sau buổi chiều nhập nhoạng ấy, má trở thành người khác hẳn. Má ít nói, ít cáu bẳn hơn mấy hồi mà lầm lũi, buồn hiu hiu, cái nhìn mòn mỏi mong chờ. Má hay ngồi một mình ngoài đầu hè thở dài thườn thượt. Có lẽ má chờ ba, má nhớ ba lắm, nhớ người đàn ông túm tóc đánh bộp vào mặt má trưa nào.
Ba vẫn chưa về.
Đã hai mươi mùa nắng trôi qua. Đã hai mươi mùa mưa đổ xuống ngôi nhà nhỏ bên sông. Má vẫn âm thầm ngồi thở dài ngoài đầu hè, đôi mắt dõi về phương Nam mòn mỏi.
Ngày mai tôi sẽ cắp nón theo chồng mà không có ba nắm tay nhắc nhủ. "Ba ơi! Con nhớ ba lắm, ba có quay về kịp đưa con sang đò không ba? Chồng con cũng giống như ba hôm nào, đen đúa, chai sạm với nắng gió, với con nước lớn ròng. Chồng con cũng ngày hai buổi thả lưới trên sông, đêm cắm nò kiếm con tôm, con cá. Rồi những đứa trẻ đầu hăng hắc vị phèn chua nước lợ sẽ lần lượt ra đời. Ngày mai ba sẽ về để dạy con con đường thoát ra khỏi cái vòng luẩn quẩn của bao toan tính đời thường khiến con người ta trở nên quẫn bách, phải không ba?
Xuân Võ
